Nhà sàn truyền thống của người Ê đê, nhìn toàn cảnh ngôi nhà giống như hình chiếc thuyền độc mộc với 2 đầu mái nhô ra trên rộng dưới hẹp mà giới kiến trúc thường gọi là kiểu “ thượng thách hạ thu”. Nhà sàn của đồng bào Ê đê còn được gọi là nhà dài.

Bạn đang xem: Nhà rông của người ê đê


Nhà sàn dài Ê đê

GIỚI THIỆU VĂN HOÁ NHÀ SÀN TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI Ê ĐÊ

Nhà sàn truyền thống của người Ê đê, nhìn toàn cảnh ngôi nhà giống như hình chiếc thuyền độc mộc với 2 đầu mái nhô ra trên rộng dưới hẹp mà giới kiến trúc thường ví voi là kiểu “ thượng thách hạ thu”. (Nhà Dài)



Chất liệu của ngôi nhà chủ yếu lấy từ thiên nhiên như: tranh, tre, nứa và gỗ. Nhằm thích ứng với môi trường thiên nhiên tránh thiên tai thú dữ bảo vệ sự sống của các thành viên trong gia đình thì mặt sàn nhà cách đất từ 1,0 m đến 1,7m với hai hang cột chính chạy song song được làm từ những cây cổ thụ rất lớn và đây cũng là hệ thống chịu lực chính của ngôi nhà. Để lên xuống được ngôi nhà, chúng ta sẽ phải bước qua chiếc cầu thang chính mà người đồng bào ở đây gọi là chiếc cầu thang cái. Chiếc cầu thang này được làm từ một cây gỗ to, chắc không bị mối mọt và được gọt đẻo rất công phu tỉ mĩ. Đây là những bậc cầu thang và những bậc cầu thang này luôn luôn là bậc lẻ vì theo quan niệm của đồng bào số lẻ là sinh, có nghĩa lẻ là phải sinh cho ra chẵn mà số chẵn là đủ, đồng nghĩa với số chết. Bên trên nữa chúng ta bắt gặp hình ảnh đôi bầu sữa mẹ, đây là hình ảnh khắc hoạ rõ nét nhất chết độ mẫu hệ, người Ê đê coi trọng việc nuôi dưỡng con cái, họ tôn trọng nguồn sữa nuôi dạy nên những người con trưởng thành. Bên trên nữa là hình ảnh vầng trăng khuyết, đây cũng là hình ảnh biểu trưng cho sự chung thuỷ và uy tín của người phụ nữ trong gia đình. Đầu cầu thang luôn được vuốt cong như hình mũi thuyền độc mộc đang lướt song vì người đồng bào luôn tưởng nhớ về các tổ tiên của họ, những người đã đi khai phá vùng đất mới.Hiện nay, khi đến Tây Nguyên, thường chỉ bắt gặp những ngôi nhà dài từ 30 đến 40m. Nhưng xưa kia, ở mảnh đất Bản Đôn này đã từng có những ngôi nhà dài đến hàng trăm mét như trong Trường ca Đam San đã nhắc đến “Nhà dài, dài như một tiếng chiêng ngân, dài như một thôi ngựa chạy”.


*

Một lễ cúng Giàng được tổ chứ tại gian Khách (Gar) của một gia đình đồng bào Ê đê). Nôi thất bên trong ngôi nhà được chia làm 2 phần rõ rệt là phần GarOpp. Phần Gar có nghĩa là gian dành để tiếp khách, phần này chiếm khoảng 1/3 diện tích ngôi nhà và là nơi trưng bày các hiện vật quý giá cảu gia đình như: dàn Cồng Chiêng, trống H’Gơr, ghế Kpan, ghế J”hưng. Ngoài ra nơi đây còn trưng bày một số chiến lợi phẩm sau những cuộc đi săn như: da Hổ, da Báo, Sừng Nai, sừng Min, Nanh Heo,….


*

Phụ nữ Ê đê rất khéo tay.

Xem thêm: Làm Cách Xóa Hàng Trong Excel 2010, Xóa Hàng, Cột Hoặc Ô Khỏi Bảng

Một điều đặc biệt không thể thiếu trong những dịp lễ hội là những ché rượu cần và cây Nêu.Cây Nêu là biểu tượng tâm linh không thể thiếu trong đời sống của người đồng bào Ê đê, là nơi giao tiếp giữa thần linh và con người. Cây nêu được trang trí với những hoạ tiết hoa văn vô cùng sinh động.Phần dưới được trang trí với những hoa văn kỹ hà mà chúng ta thường bắt gặp trên váy áo của người phụ nữ, nó tượng trưng cho chế độ mẫu hệ - ý nói người phụ nữ là nền tảng của gia đình và cộng đồng. Tiếp theo là hình ảnh của sự phồn thực - ấm no hạnh phúc được thể hiện qua chiếc nồi đồng và ché rượu cần. Phần trên nữa là hình ảnh những chiếc thuyền độc mộc toả ra 4 phương ý báo cho các Yàng, báo cho các buôn xa buôn gần, báo cho họ hang về nơi đây để dự lễ. Còn đây là những con chim, con cá. Suy cho cùng, tộ người Ê đê cũng chỉ là dân tộc thiểu số, mưu sinh bằng việc săn bắt, hát lượm. Để cuộc sống no đủ thì không thể nào thiếu được những con chim, con cá, cơm no, rượu say… Trên nữa là con chim Grưh tượng trưng cho tin vui hạnh phúc luôn bay về với gia đình. Khi chim Grưh cất tiếng hót nghĩa là nương rẫy sẽ đầy ngô đầy lúa, trong rừng sẽ nhiều thịt nhiều rau, dưới suối sẽ nhiều cá nhiều tôm. Và trên là hình ảnh của chiếc bắp chuối thể hiện sự sinh sôi nảy nở, ý chí vươn lên mạnh mẽ của con cháu người Ê đê được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Có thể nói rằng cây Nêu của đồng bào Ê đê không những là một công trình mang tính nghệ thuật đặc sắc mà đồng thời nó còn là biểu trưng cho khát vọng cuộc sống no đủ theo quan điểm riêng của họ.


*

Nhà sàn đồng bào những năm 1966

Và phần còn lại của ngôi nhà là gian Opp, là nơi sinh hoạt chính của gia đình cộng cư. Mỗi gia đình đều có vách ngăn riêng và bếp lửa riêng vì trong 1 ngôi nhà dài thường có nhiều gia đình sinh sống với nhau. Họ canh tác chung trên 1 nương rẫy, cùng săn chung trong 1 cánh rừng vì thế mà của cải làm ra được chia đều cho tất cả mọi người và khi họ mất đi vẫn được chia phần công bằng. Phần cuối của ngôi nhà là bếp lửa chung của. Điều đặc biệt là gian của cô út luôn luôn là gian bếp lửa chính.Nhìn chung ngôi nhà của người Ê đê không chỉ là nơi sinh sống, lưu trú đơn thuần mà nó còn là nơi lưu giữ truyền thống văn hoá, phong tục tập quán cao đẹp của dân tộc Ê đê.

THAM KHẢO THÊM BÀI 02


Nhà Dài những năm 1950

Nhà dài của người Ê Đê có kết cấu kiểu nhà sàn thấp, dài thường từ 15m đến hơn 100m tùy theo gia đình nhiều người hay ít người. Nó là ngôi nhà lớn của nhiều thế hệ sống chung như một đại gia đình và là nét đặc trưng của chế độ mẫu hệ của người Ê ĐêNgười Ê đê không có nhà Rông hay như nhà Gươl như các dân tộc khác ở Tây nguyên, ngôi nhà chung của buôn cũng là một ngôi nhà dài truyền thống nhưng to đẹp và hoành tráng hơn.Đặc điểm chính của nhà dài Ê Đê là thưòng rất dài vì là nơi ở chung có khi của cả một dòng họ và thường xuyên được nối dài thêm mỗi khi một thành viên nữ trong gia đình xây dựng gia thất. Vì vậy có những huyền thoại nhà dài như tiếng chiêng ngân bởi vì đứng ở đầu nhà đánh chiếng thì cuối nhà chỉ còn nghe rất nhỏ, ra khỏi là mất luôn, không còn nghe thấy gì nữa.Nhà dài truyền thống thường được xây dựng bằng vật liệu gỗ, tre, nứa lợp mái tranh. Nhà có kết cấu cột kèo bằng gỗ tốt có sức chịu đựng dãi dầu cùng năm tháng. Các đà ngang, đòn dông luôn luôn bám nguyên tắc được đẽo hoàn toàn bằng tay, từ những cây gỗ nguyên vẹn dài có thể tới trên chục mét; đếm chúng, ta có thể biết nhà đã có thêm bao nhiêu lần được nối dài. Những lần nối dài thường là khi trong nhà có một thành viên nữ xây dựng gia thất vì người Ê Đê theo chế độ mẫu hệ, người con trai khi lấy vợ sẽ đến ở nhà vợ và không có quyền hành gì.Nhà được thưng vách và lót sàn bằng các phên nứa đập nát; mái lợp cỏ tranh đánh rất dày, trên 20 cm, thường chỉ làm một lần và sử dụng vĩnh viễn không phải lợp lại. Đỉnh mái cách sàn nhà chừng 4–5 m. Gầm sàn cao khoảng hơn 1m trước đây luôn được dùng làm nơi nuôi nhốt trâu, bò, lợn, gà nên rất mất vệ sinh, sau này đã bỏ dần tuy nhiên có một số nơi vẫn theo phong tục cũ này. Khi làm nhà mới, người Ê Đê rất kiêng không bao giờ dùng lại gỗ nhà cũ mà thường đốt bỏ, tuy nhiên ngày nay phong tục này chỉ còn tồn tại ở các vùng sâu gần rừng nơi còn dễ kiếm gỗ làm nhà.Những đặc trưng của nhà Ê Đê là: hình thức của thang, cột sàn và cách bố trí trên mặt bằng sinh hoạt. Đặt biệt là ở hai phần. Nửa đằng cửa chính gọi là Gah là nơi tiếp khách, sinh hoạt chung của cả nhà dài là nơi chứa các vật dụng như bếp chủ, ghế khách, ghế chủ, ghế dài (Kpan) có thể dài tới 20m được đẽo từ những thân cây rừng nguyên vẹn kể cả chân, trên vách có treo cồng chiêng ... nửa còn lại gọi là Ôk là bếp đặt chỗ nấu ăn chung và là chỗ ở của các đôi vợ chồng, chia đôi theo chiều dọc, phần về bên trái được coi là "trên" chia thành nhiều gian nhỏ. Phần về bên phải là hàng lang để đi lại, về phía cuối là nơi đặt bếp lửa... Nguyên bản trước đây bếp lửa của người Ê Đê thường được đặt trực tiếp trên sàn, họ đóng một khung vuông bằng gỗ cao khoảng 10 cm, đổ đất nện, sau đó đốt lửa trên đó cả ngày với mục đích giữ lửa và để chống muỗi và các loại côn trùng khác.Mái nhà bằng cỏ tranh, vách bằng tre nứa, và KpanNgười Ê Đê có tập quán là khi đi ngủ thì đầu quay về hướng Đông và chân quay về hướng Tây. Do đó nhà dài theo hướng Bắc Nam. Chỗ ngủ được ngăn đơn giản bằng những thành tre làm nhiều ngăn. Ngăn đầu tiên là ngăn của vợ chồng chủ nhà, tiếp theo là ngăn người con gái chưa lấy chồng, sau đó đến các ngăn của vợ chống những người con gái đã lấy chồng, cuối cùng là ngăn dành cho khách.Mỗi đầu nhà có một sân sàn. Sân sàn ở phía cửa chính được gọi là sân khách. Muốn vào nhà phải qua sân sàn. Nhà càng khá giả thì sân khách càng rộng, khang trang.
Cầu thang nhà của người Ê Đê luôn được đẽo bằng tay và thường được trang trí bằng hình hai nhũ hoa (trông thể hiện tín ngưỡng phồn thực rõ rệt của người Ê Đê) và hình trăng khuyết.Các cột, kèo thường đẽo gọt, trang trí bằng hình ảnh các con vật như voi, ba ba, kì đà... Cũng như cầu thang, các vật trang trí này luôn được đẽo bằng tay với cây rìu truyền thống.
: du lịch, cao nguyên, ê đê, dân tốc thiểu số, buôn ma thuột, dalak, tây nguyên, buôn đôn, văn hóa cồng chiêng, lễ hội, bản đôn, cưỡi voi, bảo tàng, truyền thống